Analitička metafizika

Autor: Tomislav Novaković

 

ANALITIČKA METAFIZIKA

 

Danas je uobičajeno da ljude koji daju stručne analize o nekoj oblasti,  dublje razlažu pojmove i činjenicnj neke pojave ili događaja, tražeći razloge zašto se  dešava tko što se dešava i čak predviđaju šta će se dalje desiti zovu: vojni, politički, ekonomski, socijalni... analitičari...

Svakako da je to izdvajanje bitnih pojmova ili činjenica od nebitnih da bi se shvatila suština neke pojave ili događaja prisutno u ljudskom razmišljanju od početka...

Svaka nauka u skladu sa oblašću s kojim se bavi iz početnih opažaja i daljih ključnih pojmova i sudova dolazi završnom sintezom do konačnih zaključaka s kojima  neki ključni događaj ili veštački izazvani eksperimen svoje teorije potvrđuje ili pobija.

Već Platon u svojim dijalozima iz početnih čulnih opažaja (samo senki ideja) analitikom razuma dolazi definicijom do njihovog opšteg pojma (odsjaja večne ideje), a da bi sintetičkom dijalektikom na kraju iz svih tih različitih ili suprotnih pojmova, ili sudova prepoznao umom celovitu ideju.

I Aristotel u svome Organonu navodi dijalektiku i analitiku kao osnovne metode svog istraživanja,  ali kako se kako se dijalektika bavi sa onim  prvim načelima zajedničkim svim naukama čiji se principi ne mogu potvrđivati i pobijati, već su samo verovatni, [1]  za njega je prvostepena filozofska metoda analitička metafizika, čiji se sudovi mogu dokazivati i pobijati, i zato je koristi ne samo u svojoj Metafizici (nauci o biću kao biću), već velikim delom i u svakoj drugoj nauci: etici, politici, poetici, logici, fizici, biologiji...

Prva i druga analitika u njegovom Organonu zadržavaju ravnotežu pojma prema činjenici, s kojima izlaže samo osnovne logičke principe i kratak logički opis svake kategorije, dok analitičku metafiziku– metafizičku analizu najviših načela teorijskih nauka s kojom traži i nalazi suštinsko značenje svake kategorije prema bilo kojoj drugoj kategoriji, a pogotovu prema najopštijoj kategoriji supstancije, daje tek u svojoj Metafizici.

Zapravo, svaka teorijska i praktična nauka, a ne samo filozofija,  kada od pojedinačnih opažaja i daljih pojmova, sudova, osnovnih definicija i kategorija traži celovitu teoriju, pretpostavlja u svojoj metodologiji analitičku metafiziku.

 

METAFIZIČKA ANALIZA I ANALITIČKA METAFIZIKA

 

Početak Aristotelove Metafizike je najbolji primer Analitičke metafizike, gde sažeto interpretira ne samo glavne principe svih prethodnih filozofa, nego i suštinu same filozofije. 

Analitičkom metafizikom ili metafizičkom analizom osnovnih filozofskih pojmova, Aristotel prvo uspostavlja dijalog između najopštijih pojmova između glavnih filozofskih principa do tada. 

Po kriterijumu četvorostruke uzročnosti, on svaku stvar sagledava po obliku (šta je); po materiji (od čega je); po uzroku kretanja (šta je pokreće); i po celovitom uzroku svrhe (koju svrhu ima). 

I u zavisnosti koji osnovnih uzroka preteže u objašnjenju bića kao bića kod nekog filozofa, on klasifikuje sve filozofije.

Na kraju, kroz četvorostruku uzročnost, s kojom klasifikuje sve filozofe do tada,  on kroz sintetički princip objedinjuje sve različite ili suprotne filozofske škole do tada, dovodeći tako filozofiju do njene suštine.

Na taj način mnogo pre Hegela dokazuje da je svaka jaka filozofija filozofija sve prethodne filozofije. I da samo izvorni filozof, sa sopstvenim filozofskim stanovištem, koji rešava suštinski filozofski problem, svu dotadašnju istoriju filozofije i svakog filozofa sagledava na pravi način. 

Zaključak: Preispitivanjem svih mogućih značenja nekog filozofskog pojma analitička metafizika traži ono najjače sintetičko značenje koje sabira, povezuje sva ostala značenja. Zatim kroz izoštreni dijalog glavnih filozofskih ideja celokupne filozofske tradiciji, iz svih  različitih, suprotnih principa o glanom filozofskom problemu, pronalazi ono najbolje, najjače rešenje u novoj sveobuhvatnoj ideji. 

Analitička metafizika, kao sažeta matematika ideja nije samo logika u službi starije metafizike, već najšira operativna analitičko-sintetička metoda koja uspešno rešavanja najširi spektar svih posebnih filozofskih problema: logike, etike, antropologije, politike, poetike..

Na kraju, iako je analitička metafizika prvenstveno usmerena na rešavanje najvažnijih filozofskih problema kroz sve filozofske discipline: ontologije, etike, estetike, poetike... ta najšira analitiko-sintetika operativna metoda je kao praktična logika primenljiva i na sva ostala područja prirodnih i društvenih  nauka...

Sažetim dijalogom između svih različitih ili suprotnih ideja ona pronalazi onu suštinsku prevodnicu ne samo između različitih filozofskih sistema, nego i između: filozofije i  svake druge prirodne ili društvene nauke: teologije, umetnosti, prava, politike, sociologije, psihologije  ...

 DEKARTOVA ANALITIČKA METODA I SPEKULATIVNA FILOZOFIJA

 

Dekart, na početku modernog doba, sa Raspravom o metodi pokušava da utemelji jednu analitičko-sintetičku metodu, koja bi podjednako važila za nauku i filozofiju.

Njegova Geometrija, kao operativna analiza–sinteza, nije samo pokušaj da se aritmetikom utemelji geometrija, ili duhom shvati telo,  naučnim mišljenjem prostiruća, materijana priroda nego indirektno, da iz jedne nove filozofske metode utemelji matematičko-logički jezik sve prirodne nauke.

Aritmetička interpretacija analitičke geometrije prvo tri dimenzije prostora, materijalne prirode prevodi na dvodimenzionalnu ravan ili jednodimenzionalnu duž ili pravu (vektorski pravac kroz najjednostavniji početni naučni stav) a kasnija matematička logika, analitička filozofija čak i sve: složene pojmove, sudove zaključke tradicionalne nauke, filozofije, društvene nauke... operativnim matematičko-logičke jezikom prevodi u jednostavne stavove koji se mnogu proveriti opažajima, činjenicama prirodne nauke.

I kao što se svaka tačka, duž, prava, ravan, dimenzija u prostoru, uopšte promenljiva fizička veličina, definiše se matematički kroz vektorski pravac ili intenzitet sile, tako se u matematičkoj logici, analitičkoj filozofiji svaki pojam, sud, ideja tradicionalne filozofije, razlaže na neki atomski, molekularni ili generički sud, koji se može proveriti konkretnim opažajima, činjenicama konkretnog naučnog iskustva.

Tako ta moderna metoda pokušavaju da reše tradicionalni problem odnosa duha i tela, mišljenja i  prostornosti.

Zato se filozofija, nakon tog Dekartovog pokušaja, račva uglavnom u dva pravca.

Jedan, sa matematikom u osnovi, svu filozofiju i logiku pozitivizmom, analitičkom filozofijom podređuje prirodnoj nauci  gde se svi složeni filozofski, naučni pojmovi, sudovi svode na jednostavnih stavove proverljive onkfretnim opžajima, činjenicma iskustva i druga,  a osnovom spekulativnog pojma, svu prirodnu i društvenu nauku, i sve njihove opažaje čula, sudove razuma, dijalektičkom logikom, najopštijim zaključcima uma, svodi na spekulativnu filozofiju.

Analitička i pozitivistička filozofija u osnovi prirodne nauke pokušava  da  se iz supstancijalne materije, energije, tela, shvati mišljenje, duh.

Spekulativna filozofija, sasvim obrnuto, sva drugobivstvena materijalna, prostiruću priroda prevodi u prvobivstveno Božije mišljenje, supstancijalni duh.

Svaki čulni oblik, dimenzija u prostoru, vremenu sažima u nadprostornu, nadvremensku svedimenzionalnu tačku istinitog pojma, logičku tačnost apsolutne ideje.

Svi prostorno-vremensko-materijalno-energetski oblici samo su različiti načini samosaznanja naddimenzionalnog mišljenja, neki stepeni samorazvoja apsolutnog duha, supstancijalne ideje.

Prvobivstveni red i veza večnih ideja uma ne utemeljuje samo drugostepene pojmove, sudove razuma nego i sve čulne oblike, svaki drugobivstveni prostorno vremensko-materijalni red i  raspored.

 

KOMENTAR

 

Savremena fizika sve promenljive kategorije prostora-vremena–materije–energije svodi na naddimenzionalnu, hiper-hiperzgusnutu tačku apsolutne praenergije makrofizike ili ili najmanje kvante dejstva mikrofizike.[2]

Svakako, jedna je stvar kada se tačka svodi na vektorski položaj u prostoru, i sa intenzitetom sile definiše neka fizička veličina (masa, energija...), pa čak uz postojeće fizičke veličine, kao promenljive dodaju prostor i vreme, a sasvim druga, kada se sa hiper-hiperzgusnutom praenergijom prostor svodi na tačku ili vreme na bezvremenost, i bilo kojim, kakvim postojećim oblicima oduzima supstancijalnost. I svi relativni odnosi među promenljivim fizičkim veličinama, svaki drugobivstveni prostorno-vremensko-energetski oblik, red, raspored makrofizike, svode na prvobivstvenu tačku, naddimenzionalnu praenergiju, ili sve čestice–energije mikrofizike na nedodređene vektore dejstva.

Kada se makro ili mikrofizika svodi na matematičku fiziku, i relativizuju prostor, vreme, materija, svaki oblik materije ili energije i sve četiri osnovne fizičke sile: slabe i jake nuklearne  sile, elektromagnetizam i gravitacija potiru u singularitetu praenergije, ili u mikrofizici svode na neodređenu mikročesticu–energiju, kako će iz praenergije tačke makrofizike ili neodređene čestice-energije mikrofizike utemeljiti bilo kakav intenzitet sile u hipotetičkoj energetskoj pravoj, energetskoj ravni ili energetskom prostoru?

 

KANTOVO TRANSCENDENTALNO-KRITIČKO STANOVIŠTE

 

Nasuprot Platonove dijalektike večnih ideja samih po sebi, ili Aristotelove analitičke metafizike spekulativnog pojma, ili krajnosti, sa jedne strane urođenih ideja Dekartovog, Spinozinog, racionalizma, sa druge primarnih opažaja Lokovog empirizma, Hjumovog skepticizma na praznu tablu duše, Kant sa svojom kritičkom filozofijom utemeljuje prazne saznajne forme čiste čulnosti, čistog razuma, čistog  uma: transcendentalnu čulnost (apriorne opažaje), transcendentalni razum (apriorne pojmove), transcendentalni um (apriorne ideje), naspram slepih sadržaja opažanja. 

Praosnovno Ja mislim ispred apriornih formi čiste: čulnosti, razuma, uma je najstarija sintetička osnova transcendentalne subjektivnosti pre svake objektivnosti.

Opšte i nužne sintetičke sudove prirodne nauke (matematike) tek utemeljuje subjektivno-objektivno jedinstvo čistih (praznih) pojmova i spoljašnjih i unutrašnjih apriornih opažaja prostora i vremena.

Ipak, kako je ta transcendentalna sinteza praznih formi čistog razuma i čiste čulnosti u osnovi opštih i nužnih sudove nauke, kao i njihovo jedinstvo sa empiričkim opažajima za bilo kakvu mogućnost saznanja saznajno-teorijskog uma moguća samo po subjektivnim uslovima našeg iskustva (u okviru naših spoljašnjih i unutrašnjih apriornih opažaja prostora i vremena), ona je samo pojavna.

Njegov kriticizam ne samo da poriče mogućnost saznanja suštine bića, ili suštine nas samih, nego čak tvrdi da su „uslovi mogućnosti iskustva uopšte [apriorni opažaji spoljašnjeg i unutrašnjeg čula prostora i vremena]... u isto vreme i uslovi mogućnosti predmeta iskustva.”^[3]

Ne samo da je bilo koja, kakva nauka moguća samo u okviru tih apriornih čula–opažaja prostora i vremena, nego i svaka bivstvenost bivstvovanja, ili predmetnost predmeta, stvarnost stvari ili spoljašnja, unutrašnja svetskost sveta! 

To jest, sa jedne strane,  Kantova transcendentalno-kritička filozofija odbacuje metafiziku kao nauku i mogućnost saznanja suštine sveta ili suštine nas samih, ali sa druge strane i celokupnu nauku svodi na pojavnu stranu stvari.

Područje transcendentne metafizike, teologije zamenjeno je kod njega nadsaznajnim, nadopažajnim područjem čiste volje,  prcostepenim idejama praktičnog uma u temelju suštinske metafizike morala.

 

KOMENTAR

 

U predgovoru Kritike čistog uma Kant kao moto cele svoje transcendentalno-kritičke filozofije iznosi svoju osnovnu postavku: “Do sada se pretpostavljalo da se sve naše saznanje mora upravljati prema predmetima... neka se jednom proba...da se predmeti moraju upravljati prema našem saznanju (pocrneo: T.N.).“^[4] 

Kant se u svojoj moto rečenici sasvim pogrešno izražava i njegova osnovna postavka ovako izrečena uopšte ne odražava tačno njegovo transcendentalno-kritičko stanovište. Predmeti se nikako ne upravljaju prema našem saznanju,  jer saznanje, kao jedinstvo receptiviteta naših čula, afekcije predmeta na njih i spontaniteta naših razumskih moći (tačnije praznih formi subjektivnosti i slepih opažaja, objektivnosti) nije ono od čega se polazi nego tek ono subjektivno-objektivno jedinstvo do koga se dolazi.

Prema tome, u skladu sa osnovnim postulatima svoje transcendentalno-kritičko filozofije (praznih saznajnih formi naspram slepih čulnih sadržaja) Kant nikako ne može reći “da se predmeti moraju upravljati prema našem saznanju..,“  nego prema našim praznim saznajnim moćima! Prema tome, njegova moto rečenica je trebala da glasi: „Do sada se pretpostavljalo da se sve... [naše saznajne moći] moraju upravljati prema predmetima... neka se jednom proba... da se predmeti moraju upravljati prema... [našim saznajnim moćima].“

Samo tako izrečena ta moto rečenica izražava na pravi način njegov transcendentalno-kritički stav između racionalizma: prvostepenih transcendentnih ideja,  koje se mogu saznati samo umom (na koje se svode svi drugostepeni, pojmovi, sudovi razuma ili trećestepeni opažaji čula),  i empirizma: prvostepenih opažaja čula (primarnih predstava iz kojih se izvode svi posredni pojmovi, sudovi, sekundarne ideje).

Njegov transcendentalizam podjednako je kritičan prema racionalizmu i empirizmu: niti za njega postoje neke gotove „transcendentne“ ideje koje se mogu saznati umom bez ikakvih sadržaja čula,  niti gotove predstave bez praznih formi transcendentalne subjektivnosti.

Umesto nepromenljivih i večnih ideje stoje prazne forme čula, razuma, uma, kao opšti i nužni načini čistog: opažanja, suđenja i zaključivanja, a umesto gotovih predstava, neposrednih sadržaja čula, samo početni slepi opažaji. Saznanje je tek subjektivno-objektivno jedinstvo praznih formi– slepih sadržaja. 

 

ŠTA JE TO ČISTO U KRITICI ČISTOG UMA?

 

Već sam naslov Kritika čistog uma daje do znanja da kritičko stanovište poriče bilo kakvu mogućnost da čist um saznaje transcendentne ideje izvan okvira mogućeg iskustva.

Ako je čista u prvostepenom smislu nepromenljiva, večno ista transcendentna istina, takva istina se ne može nikako saznati našim umom.

Šta  je, onda, čisto u  drugostepenom smislu (po transcendentalno-kritičkom stanovištu)?

Po Kantu,  samo opšte i nužne, nepromenljive,  iste prazne  forme čiste: čulnosti,  razuma , uma, pre svih empiričkih opažaja, konkretnih: sudova, zaključaka našeg saznanja, mišljenja.

Ništa opšte i nužno nepromenljivo, isto ne može se opaziti u samim predmetima, nego samo u praznim formama našeg opšteg i nužnog načina apriornog: opažanja, suđenja i zaključivanja, identičnog sa opštim i nužnim transcendentalnim: opažajima, pojmovima, idejama. To jest, iako je i način našeg  empiričkog opažanja određen unapred, i stalno isti, opažaji tih  empiričkih čula (vida, sluha, mirisa, ukusa, dodira) nisu mogući bez afekcije predmeta na ta čula.

Pored toga, kako se sadržaji empiričkih opažaja svaki čas menjaju, pa u empiričkoj čulnosti ništa ne može biti opšte i nužno, nepromenljivo, isto, pa samim tim ni samo po sebi „čisto.“

Međutim Kant, pored empirijske čulnosti, pretpostavlja opštu i nužnu transcendentalnu čulnost i opšte i nužne nepromenljive, iste transcendentalne opažaje spoljašnjeg i  unutrašnjeg: prostor i vreme.

Za razliku od empiričkih čula (vida, sluha, mirisa, ukusa, dodira),  koja nužno traže afekciju predmeta za svoje opažaje, transcendentalna spoljašnja i unutrašnja čula ne traže nikakav sadržaj, afekciju predmeta za svoje opažaje, nego je u tim čulima sam opšti i nužan način spoljašnjeg opažanja (sama forma spoljašnjeg čula)  – prostor, istovremeno i čist opažaj spoljašnjeg, sam opažaj spoljašnjeg; kao što je i sam opšti i nužan način unutrašnjeg opažanja, samoopažanja (sama forma unutrašnjeg čula) – vreme,  istovremeno i čist opažaj unutrašnjeg, sam opažaj unutrašnjeg! 

To jest, u transcendentalnoj čulnosti opšta i nužna nepromenljiva, ista forma spoljašnjeg opažanja (prostor) je i istovremeno i sam opšti i nužni, nepromenljivi, isti spoljašnji opažaj, opažaj spoljašnjeg (prostor):  kao što je opšta i nužna nepromenljiva, ista forma unutrašnjeg opažanja, samoopažanja (vreme) i sam opšti i nužni, nepromenljivi, isti unutrašnji opažaj, samoopažaj, opažaj unutrašnjeg (vreme). I kako su opšta i nužna transcendentalna čula istovremeno i nepromenljivi, isti,  opažaji spoljašnjeg i unutrašnjeg, ta čula–opažaji su apriorni – čisti.

I kao špto razlikuje  transcendentalnu od empiričke čulnosti, Kant razlikuje transcendentalno i empiričko ja.

Ne samo da postoje razlike između svakog konkretnog ja nego u svakom empipirijskom ja.

Do sadržaja empirijskog ja  može se doći samo iz  opažaja empirijskih čula, a kako su ti sadržaji svaki čas menjaju, u takvom ja nema ništa opšte i nužno, nepromenljivo, isto, pa prema tome, pojedinačno, konkretno, empiričko ja ne može nikako biti sintetička osnova za opšte i nužne sudove saznanja.

Zato Kantovo transcendentalno-kritičko stanovište, pre sadržaja svakog  empiričkog ja koji se svaki čas menjaju,  pretpostavlja opšte i nužno transcendentalno Ja, , pre sve logike, filozofije, sveg znanja, iskustva, kao praznu formu razuma, identičnu sa čistim mišljenje, suđenjem, koja ne traži nikakve sadržaje empiričkih čula.

Kako je opšte i nužno, nepromenljivo, isto transcendentalno Ja, kao čista forma razuma, identično sa opštim i nužnim čistim: mislim, sudim, dajem pravila, određujem, sintetišem, spajam ono, kao najstarija sintetička osnova, stoji  ne samo u osnovi opštih i nužnih saznajnih formi ili opštih i nužnih saznajnih sadržaja,  nego i u osnovi konkretnog, pojedinačnog ja!

Doduše, iz transcendentalnog „Ja mislim",  sudim...čovek  ne zna ništa suštinsko ni o svetu ni o sebi samom, sem da nesumnjivo postoji. 

To jest,  „čisto“ je samo opšte i nužno Ja mislim, praosnovni sintetički identitet samosvesti kao čista forma razuma i prasintetička čulnost apriornog opažaja spoljašnjeg (prostor) i apriornog opažaja unutrašnje (vreme).

Na sličan način, kao što utemeljuje čistu čulnost, i čisti razum (praosnovno Ja mislim, sudim) Kant izvodi i čiste pojmove mišljenja, opšte i nužne načine mišljenja, suđenja– kategorije.

Misli u našem razumu se svaki čas menjaju i ne postoje nikakvi empirički pojmovi, sudovi po sadržaju empiričkih čula, koji bi po formi i sadržaju bili opšti i nužni, nepromenljivi, isti. U našem razumu, mišljenju samo su nepromenljivi, isti opšti i nužni načini suđenja (prazne kategorije), i zato čisti.

Na kraju ni u našem umu ne postoje nikakve čiste same po sebi transcendentne ideje, nego je u umu čista samo čista forma zaključivanja, identična sa svim različitim vrstama opštih i nužnih zaključaka,  transcendentalnim idejama.

 

 KOMENTAR

 

U nekom drugom smislu nešto bi bilo „čisto“ kada je sa nekim idealom isto. Ili čisto u sasvim različitom, čak suprotnom smislu:  kada nije ni sa čim isto, kada nikoga i ništa ne oponaša, nego je svoje, neponovljivo, vlastito i lično. Kada je, na primer, nasuprot opšteg i nužnog neživog neponovljivo i različito, kao pojedinačno slobodno i živo zadato zadato sopstvenom svrhom, i kao istovetno sebi, istinito, isto i zato i čisto.

 

TRANSCENDENTALNA FILOZOFIJA I ANALITIČKA METAFIZIKA. JA MISLIM I JEDNA ISTA VLASTITOST

 

Kantova transcendentalna dedukcija nikako nije moguća samo iz čistog razuma, niti apriorna forma samosvesti može biti čista forma mišljenja. Misao mora imati sadržaj opažanja, a kako ga transcendentalno Ja mislim, očigledno nema, očigledno da čisto "Ja" čak i to praosnovno "mislim“ dedukuje iz neke starije nadmislene, nadopažajne nadsaznajne osnove.

A koja je to i kakva sintetička osnova?

Na jednom mestu Kant kaže: „Sve moje predstave moraju ma u kom datom opažaju da stoje pod onim uslovom pod kojim ih ja jedino kao moje (pocrneo T.N.) predstave mogu pripisati identičnom ja.“[5]

Ovo posebno dva puta naglašeno moje bi upravo trebalo da znači da i samo (opšte i nužno saznajno) Ja i samo (saznajno) mislim svoje utemeljenje za jedinstvo svih svojih predstava, kao i pojmova, sudova, zaključaka mišljenja, može imati samo nekom starijem nadmislenom, nadlogičkom samoidentitetu. Nikakvo opšte i nužno transcendentalno „ja mislim“ ne može objediniti saznajne forme i saznajne sadržaje konkretnog, pojedinačnog Ja kako tvrdi Kantov kritički okret (transcendentalne subjektivnosti pre svake empiričke subjektivnosti ili objektivnosti), Sasvim obrnuto, samo jedna nadsaznajna, nadmislena konkretna i pojedinačna ista vlastitost može utemeljiti ne samo konkretno, pojedinačno  ja , nego čak i opšte i nužno "Ja mislim" (sudim), biti najstarija sintetička osnova čiste subjektivnosti pre svake objektivnosti koja objedinjuje sve naše sznaje forme i sve saznajne sadržaje: opažaje  pojmu, pojmove u sudu, sudove zaključku!

Nasuprot opšte i nužne transcendentalne subjektivnosti (Ja mislim) u osnovi čistog:  opažanja, suđenja i zaključivanja  i svake  konkretne, pojedinačne, empiričke subjektivnosti, ono najstarije  nepromenljivo, isto u osnovi svih saznajnih formi i svih saznajnih sadržaja upravo je  jedna (nadopažajna, nadmislena) konkretna i pojedinačna ista vlastitost!

Sasvim obrnuto od Kantovog transcendentalizma i pojavnog okreta saznajno-teorijskog uma, jedna ista vlastitost u najvišem jedinstvu čiste misli, reči, odluke i dela iz suštinskog okreta praktično moralnog uma, ne utemeljuje samo sve naše odlučivanje, delovanje, već i sve opšte i nužne saznajne forme  opažanja, suđenja i zaključivanja.

Bez jedne iste vlastitosti–sintetički najstarije subjektivnosti–nema ni saznajnih moći ni saznajnih sadržaja; nikakvih razlika: u opažanju u suđenju (po: kvalitetu, kvantitetu, relaciji ili modalitetu), ni u (kategoričkom, hipotetičkom, disjunktivnom)  zaključivanju...

Sve opšte i nužne (iste) forme opažanja, suđenja, i zaključivanja i opšti i nužni sintetički sudovi nauke pretpostavljaju u sintetički najstariju jednu istu vlastitost.

Svako je i da bilo kojeg pojma, suda, zaključka saznanja pretpostavlja  neko sintetički starije jedan (izvodi se iz nekog jedan, sintetički starijeg jednog: pojma, suda, zaključka saznanja) A samo jednu sintetilki  najstaruiju jednu istu vlastitost.

 I upravo se iz  te prasintetičke forme sva slepa objektivnost upravlja prema čistoj subjektivnosti, predmeti prema našim saznajnim, ili  praktičnim moćima.

 „Ja mislim“ ne stoji kao opšte i nužno transcendentalno, isto ispred svih pojmova, sudova, znanja  niti to „mislim“ može utemeljiti starije Ja,  jer misli uvek traže neki sadržaj za bilo koje, kakvo je, jeste, jednako između pojma i opažaja, subjekta i predikata, nego je čisto ja nepromenljivo, isto tek po jednoj nadsadržajnoj, nadmislenoj vlastitosti!

Jedino ta predmislena, predopažajna vlastitost ostaje ista u svakom sadržaju, promeni.

Samo iz jedne juče–danas–sutra iste vlastitosti nadsaznajnog, suštinskog praktično-moralnog uma, bez obzira na sve promene u sebi i oko sebe,  čovek ima svest o sebi, samosvest; zna za broj jedan i svaku je i da, jeste, jednakost, istost između subjekta i predikata u pojmovima, sudovima saznanja teorijskog, pojavnog uma.

Ja nemam jednu istu vlastitost iz broja jedan, nego tek iz jedne iste, čiste volje, vlastitot samiidentiteta  Ja=Ja, znam za broj jedan!

Najstarije jedno, jednako, isto, jedno, jedan za svako je i da, može biti samo: jedna ista vlastitost. Bez jedne iste vlastitosti čovek ne zna ni za kakvo jednako, isto, jedno, jedan. Kada Ja=Ja  ne bi bilo jedna ista vlastitost, zašto bi  se uopšte zvalo Ja, bilo Ja?

Ako se iz opšteg i nužnog Ja mislim  “izuzme” jedna pojedinačna ista vlastitost,  sintetički starije voljno Ja, nestaje i samo „mislim“ kao „čista“ forma razuma, opštelogičko  Ja koje prati sve moje predstave,”  i prazno analitičko A=A!

Bilo koje, kakvo „mislim“ ili „sudim“, za objektivnu sintezu opažaja u pojmu,  pojmova pretpostavlja jednu istu vlastitost, kao najstariju  čistu subjektivnost pre svake objektivnosti.

Samo ta sintetička osnova može utemeljiti analitički identitet A=A  i zakon neprotivurečnosti, svu logičnost logike; svaku pojmovnost pojma, sudstvenost suda, zaključivost zaključka, ili saznatljivost saznanja i istinitost istine. Logički zakon identiteta A=A, da A nije ne A, znači, zapravo, da je jedna Ja=Ja ista vlastitost jednaka sebi, da nije nešto drugo, ili druga vlastitost!

Isto tako, zakon  neprotivurečnosti, u prvostepenom, najvišem smislu, znači da  jedno voljno Ja, jedna ista vlastitosti, po jedinstvu slobodne misli–reči–osećaja, odluke–dela, sa jasnim da–ne, jeste–nije, hoću–neću ne protivureči sebi, nije protivurečna sa sobom!

Samo zato što postoji jedna sintetički starija (nadmislena, nadsaznajna) Ja=Ja  konkretna ista vlastitost, postoji i prazna A=A analitička (sva logika, matematika, nauka) i to je suština priče i kraj diskusije  stare  dve hiljade godina!

Na kraju,  Ja nije svesno sebe da postoji iz onoga opštelogičkog „mislim“ već se svest o samom postojanju i postojanju bilo čega može utemeljiti samo u toj unutrašnjoj postojanosti pojedinačnog Ja=Ja! Kao unutrašnja postojanost pre sadržaja bilo kojeg opažaja ili pojma, pre svake promene u nama samima i u samim stvarima, ta nepromenljiva i ista Ja=Ja vlastitost je kao najpostojanija postojanost postojanja   prvostepena  suština transcendentalno-kritičkog okreta, da se sva objektivnost upravlja prema čistoj subjektivnosti!

Toga nema ni kod Platona, ni Aristotela, ni Dekarta, ni Spinoze, Kanta, ni Fihtea ni Hegela, ni Šelinga, ni Ničea, ni Hajdegera.., zapravo, ni u jednoj filozofiji..!

Međutim, u mnogim religijama je većinom suprotno. Uvek nešto transcendentno (Bog, duša), stoji pre svakog mišljenja, saznanja  u osnovi svega našeg mišljenja, saznanja ili praktičnog života .

Ili, kada se (kao u budizmu) potire transcendentna osnova ličnosti, volje duše u osnovi delatnost dela, potire se i opažajnost opažaja, pojmovnost pojma, sudstvenost suda, svaka logičnost logike, razumnost razuma, umnost uma... saznatljivost saznanja i istinost istine.

Iz te međuzavisnosti "prazne forme–  slepesadržine": volje i predmeta volje, svesti i predmeta svesti, opažanja i predmeta opažanja, osećanja i predmeta osećanja, mišljenja i predmeta mišljenja... svaka subjektivnost i svaka objektivnost gube oslonac i, ostaje samo  brisanje svih ništavnih: opažaja, misli, izraza volje,  utrnuće u nirvani svakog i spoljašnje, unutrašnjeg privida  sveta ili privida svesti. 

Sa druge strane,  u judeo-hrišćanskoj religiji, na preimer, već u prvoj zapovesti se kaže: Ja sam Gospod Bog tvoj....

Sa tim: tvoj se naglašava se transcendentna osnova ličnosti:  jedna ista vlastitost pre svake opštosti razuma, uma kao i čista volja pre pre čistog opažaja, čistog pojma, ili suda, zaključka mišljenja.

Konkretna i pojedinačna (jedna ista vlastitost) imenom i prezimenom u osnovu identiteta ličnosti, utemeljenju braka, porodice, svakog privatnog naslednog prava i istovremeno neponovljivost duše, jedna večno ista vlastitost.

 

POJAVNI OKRET TRANSCENDENTALNOG JA MISLIM U OSNOVI PRAZNIH FORMI SAZNAJNO-TEORIJSKOG UMA,  I SUŠTINSKI OKRET JEDNE SLOBODNE VLASTITOSTI U OSNOVI NADSAZNAJNOG PRAKTIČNO-MORALNOG UMA

Prvostepeno čisto ne može nikako biti samo ono po formi prvostepeno čisto, nego i po formi i po sadržini.  

Čim je saznajno-logički um, za Kanta, pojavna, a praktično-moralni um suštinska strana stvari i  „čista“ svest samo zato čista što je kao prazna forma razuma odvojena od sadržaja,  transcendentalno  „Ja mislim“ ne može nikako biti ono prvostepeno čisto. ...

Kant sve utemeljuje potpuno obrnuto od onoga kako bi trebalo.  Samo zato što je nadopažajna, nadpojmovna slobodna vlastitost u osnovi praktično-moralnog uma nadsuštastvena i deduktivna, naši opažaji,  pojmovi, sudovi, zaključci saznajno-teorijskog uma  su pojavni i induktivni![6]

Čisto Ja mislim u osnovi opštih i nužnih saznajnih formi ili opštih i nužnih saznajnih sadržaja za svest o sebi, samosvest mora uključiti starije voljno ja praktičnog uma,  koje,  svakako,  još sa većom nužnošću nego razum, imati u jednoj slobodnoj vlastitosti čistu volju uz čistu svest. 

To jest, mnogo pre u čistoj volji, jednoj slobodnoj vlastitosti (ima) istu svest, nego u „čistoj svesti“ čistu volju, jednu istu vlastitost.  „Čista“ svest mora stajati ispod sintetički daleko starije čiste volje, koja je, kao najstarija forma (nadsaznajnog, nadopažajnog) suštinskog praktično moralnog uma, izjednačena sa prvostepenom sadržinom jedne slobodne vlastitosti!

U svakom slučaju, ako je  čisto „ja mislim“ svest o sebi, samosvest, onda se mora objasniti sama svest da bi bila jasna samosvest.

Ili, pak, obrnuto, mora biti potpuno objašnjena samosvest ( za koju se vrlo lako može pokazati da  ne može biti samo razum, samo logičko Ja),  da bi bila jasna svest.

Samo je jedna ista  vlastitost onaj sintetički identitet stariji od sve analitičke logike, ispred sve analitičke logike i u osnovi sve analitičke logike. Inače bi se čisto Ja (mislim, sudim, dajem pravila, određujem) svodilo samo na apriornu vezu, spoj.

Kant čak na jednom mestu čak i ističe tu čistu vezu, spoj kao prvostepenu funkciju  razuma; pokušava da na nju svede samu apriornost razuma i sve njegove ostale funkcije. Sama veza, po njemu, ne može nikako doći spolja, nego mora biti nešto iz nas samih,  pa prema tome,  ta apriorna sinteza, veza, spoj... mora  biti prostepeni, sam razuma.[7]

Međutim, nikako ne postoji neka „apriorna“ veza, spoj, koju bi Kant izjednačio sa nekim nadličnim, opštim i nužnim Ja mislim, sudim, sa nekom transcendentalnom subjektivnošću, kao prasintetičkim spajanjem pre bilo kojeg analitičkog razdvajanja ili čulnog mnoštva.

A,  zapravo, tačno je sasvim obrnuto: veza, sinteza, spoj samo se može utemeljiti  u sintetičkoj osnovi jedne iste vlastitosti, koja,  kao najstarija istost stoji pre svake je, jeste apriorne veze, spoja, i u osnovi svake sinteze, veze, spoja između pojma i opažaja, subjekta i predikata u: pojmovima, sudovima, zaključcima znanja!

Samo tu i takvu čistu subjektivnost pre svake objektivnosti, moraju, za jedinstvo opažaja u pojmu, pojmova u sudu, sudova u zaključku pretpostaviti i  čula, i razum i um, sve saznajne forme i svi saznajni sadržaji!

Kao prvostepeno čisto,  čista volja, kao najstarija  sintetička osnova, utemeljuje istovremeno pojavni okret saznajno-teorijskog uma: čisto Ja mislim, sudim... sve opšte i nužne saznajne forme i sve saznajne sadržaje, i suštinski okret praktično-moralnog uma;  najviše jedinstvo čiste: misli, reči, osećaja, odluke, dela u jednoj slobodnoj vlastitosti.

 

METAFIZIKA VLASTITOSTI: SAMO AKO SI BOŽIJI TI SI SVOJ  I AKO SI SVOJ TI SI BOŽIJI

 

U Kantovom suštinskom praktično–moralnom umu,  nadsaznajna sloboda stoji iznad saznajno-logičke nužnosti saznajno-teorijskog uma, kod Hegela je obrnuto.

Međutim, kao što je u prethodnom izvođenju pokazano, praktično-moralni um je suštinska strana stvari zato što samokritična čista volja, kao ono šprvostepeno čisto,  u suštinskom okretu jedne iste vlastitosti ne utemeljuje samo nadsaznajno, nadopažajno jedinstvo čiste misli, osećaja, reči, odluke, dela, nego i sve čiste (opšte i nužne forme i sadržine) saznajno-teorijskog kritičkog uma!

Čista volja praktičnog uma pretpostavlja negaciju prema laži i zlu u sebi za najvišu pozitivnost jedne slobodne vlastitosti.

To znači: nije unutrašnje bezmerje jedne slobodne vlastitosti suštinska strana stvari što je saznanje ograničeno, i pojavno, nego je saznanje ograničeno i pojavno što je unutrašnje bezmerje jedne nadsaznajne, nadopažajne slobodne vlastitosti suštinska strana stvari!

Samo tako se može razgraničiti pozitivna i negativna slobode. To jest, samo ako si Božiji ti si svoj i ako si svoj ti si Božiji.

Jedna ista vlastitost je ona neponovljivost pojedinačne duše, dok se opštim i nužnim večnim umskim delom samo  jedna duša seli iz tela u telo.

Zapravo, jedna ista vlastitost nije nužna samo u osnovi neponovljive i večne duše, ili u početnoj osnovi opštih i nužnih saznajnih formi ili saznajnih sadržaja nego i u svakoj konkretnoj neponovljivoj ličnosti u njenom celokupnom praktičnom životu.

To je ono prvo u utemeljenju imena i prezimena (samoidentitet), nužno za praosnovu privatne svojine, porodično, nasledno, intelektualno pravo, svaki pravni, politički dogovor, ugovor....

 

METALOGIKA, METAETIKA, METAESTETIKA, METAPRAVO, METAPOLITIKA, METAPSIHOLOGIJA, METARELIGIJA, I ANALITIČKA METAFIZIKA IZ JEDNE SLOBODNE VLASTITOSTI

 

Savremena, pozitivna nauka, nasuprot Aristotelove analitičke metafizike, ili Platonove i Hegelove dijalektike, uopšte nekakve sinteze svih nauka, traži da se Kantova kritika metafizike, teologije, koja teorijski um i  svu prirodnu nauku svodi u granice mogućeg iskustva, proširi i na praktično-moralni um i svu društvenu nauku!

I mada se analitička filozofija delimično nastavlja na Kantovo transcendentalno-kritičko stanovište, ona mnogo pre sledi tradiciju engleskog: empirizma, evolucionizma, liberalizma, koji odbacuje sve filozofske ideje ili opšte pojmove prirodne ili društvene nauke koje se ne mogu potvrditi činjenicama iskustva, i prihvata samo one složene pojmove i ideje koji se mogu razložiti na jednostavne, koji se mogu proveriti opažajima čula.

Ono što je nekada bila metafizika, sada je metalogika, metajezik jedne operativne logike uslužbi prirodne ili društvene nauke nauke, koja sve metafizičke pojmove, sudove, ideje tradicionalne filozofije, koji se ne mogu proveriti činjenicama iskustva, proglašava za pseudopojmove, pseudosudove, pseudoideje, i prihvata samo one pojmove, sudove, ideje koje se mogu potvrditi našim opažajima.

Čak su i umetnost, ili religija, koje za svoju sintetičku suštinu nepodeljene forme–sadržine nadsaznajne lepote ili transcendentnog Boga pretpostavljaju nadsaznajnu, nadopažajnu ličnost, u velikoj meri prinuđene da u savremenom dobu slede tu naučno-analitičku paradigmu.[8]

Apstraktna umetnost, nasuprot onostranog duha otelovljenog u idealu čulne lepote, odbacuje bilo kakve tutore transcendentnih ideja, svaku unapred zadatu (teorijsku ili praktičnu) metafizičku suštinu čoveka i sveta.

Nasuprot najviše sinteze forme i sadržine u subjektivno-objektivnom idealitetu umetničkog dela, koju, po  Kantovoj Kritici moći suđenja u intelektualnom opažaju genija traži Šeling[9], ili umetnosti, kao najuzvišene volje za moć, Niče, ili poezije kao najizvornijem govoru bića, u pojavno-suštinskoj transcendentalnoj uobrazilji, koju po prvom izdanju Kritike čistog uma, Hajdeger, apstraktna, "analitička" umetnost ili „umetnička“ analitika, kao neko "transcendentalnim jedinstvo prazne forme–slepe sadržine", nasuprot bilo kakvog oponašanja onostranih uzora i ideja, teži  nekoj  „meta“  esetetici,  „umetnost po sebi“.

Čak i rani Hajdeger, koji, nasuprot praznog „ja mislim“ Kantove transcendentalne svesti, transcendentalnih kategorija, polazi od konkretnog „ja egzistiram“, egzistencijalne svesti, egzistencijalnih kategorija, uz egzistencijalnu hermeneutiku, fenomenologiju, s kojima osmišljava najvlastitiju konačnost,  uključuje i egzistencijalnu analitiku i dijalektiku.

Savremena psihologija kroz: biheviorizam, struturalizam, psihoanalizu, kognitivnu psihologiju..,  prati načela empirističke filozofije, koja sve  ideje izvodi iz prvostepenih opažaja, i kroz analitičku, induktivnu osnovu pozitivne nauke, sve unutrašnje izvodi iz spoljašnjeg.

Ključni doživljaji, događaji iz bližeg i daljeg životnog okruženja ne utiču samo na neke posebne osobine ličnosti, nego uobličavaju celokupan razvoj od deteta do zrelog čoveka. Ličnost se razvija pod uticajem porodice, države, uopšte društvene sredine i usavršava po unapred zadatim modelima učenja i vaspitanja. Presudne situacije u kojima se zatiče određena osoba, ili  u kolektivnoj psihologiji neka grupa ili čitav narod, određuju njihov etički, estetski, psihološki, politički, pravni, religiozni, kulturni... obrazac ponašanja.

Međutim, tačno je zapravo, da bilo koja takva psihološka, analitička, induktivna osnova, koja iz spoljašnjih uzroka, presudnih događaja, doživljaja iskustva objašnjava suštinu čoveka, ponašanje neke grupe ili čitavog naroda, za bilo koju, kakvu analizu  pojedinačnih opažaja, posebnih pojmova i daljih sudova do opštih zaključaka od početka do kraja pretpostavlja sintetičku (nadsaznajnu, nadopažajnu) celovitu ličnost, koju ne može opaziti ili saznati, ni objasniti iz tih pojedinačnih opažaja iskustva, niti  posebnih, opštih uzroka izvedenih iz njih. 

Takođe, savremena „filozofija duha“ kroz poverenje u prirodnu nauku u osnovi društvene nauke,  pokušava  da utemelji slobodnu naučnu svesti kao metareligiju u temelju ovostranog života, nezavisno od nadsaznajnog, nadopažajnog Boga, duha, duše, najvišeg dobra po sebi, svih onostranih ideja; uopšte bilo kojeg, kakvog sintetičkog sve-jednog, jednog-svega transcendentnog ili imanentnog mikrokosmičkog  ili makrokosmičkog  jedinstva sveta i svesti.

Ta naučno-analitička  induktivna osnova (celovitu) slobodnu volju svodi na konkretnu želju, opšte dobro na pojedinačnu korist, poseban interes, etiku na politiku, moral i pravdu na postojeće pravo i konkretne zakone po kojima se sudilo i sudi.[10]

Međutim ta pojmovno-opažajna analitička, empiristička osnova pozitivne nauke nije svesna da sa svake strane, kraja već za svaki pojedinačan opažaj, posebni, pojam, sud, najopštiji zaključak celovite teorije, sa svake strane, kraja pretpostavlja nadopažajnu, nadsaznajnu deduktivnu osnovu  starije sintetičnosti: supstancijalnu vlastitost i slobodu,  koje ne utemeljuje, ne objašnjava!

To jest, iako je samoidentitet kroz jednu slobodnu ličnost sa imenom i prezimenom suštinski u celokupnom (pravnom, političkom, ekonomskom...) praktičnom životu ljudi, prirodna nauka slobodu i vlastitost pojedinačnog živog svodi unapred na opšte i nužno neživo.

To jest, ne samo da opšta i nužna nauka nema celovitu osnovu za ono sve, svet, svetskost, nego ono najsuštinskije u spoljašnjem, unutrašnjem svetu, što bi pre svega drugo trebalo biti predmet nauke: slobodu i vlastitost - unapred odbacuje!

Međutim ne samo da opšti i nužni sudovi nauke nemaju apsolutno važenje, niti opšte i nužno neživo ima prednost nad živom organizacijom,  nego je upravo suprotno tačno: Bez neponovljive vlastitosti i supstancijalne slobode živog ni sama naučnost nauke nema utemeljenje: ni opažajnost opažaja, ni razumnost razuma, ni umnost uma, ni saznatljivost saznanja, ni smislenost mišljenja ni bivstvenost bivstvovanja...!

Pre nego što svako čulo, saznajni organ (razum, um) filozofija, svaka nauka sa svojim opštim i nužnim pojmovima, sudovima shvati bilo šta van i unutra, treba da utemelji nadsaznajnu vlastitost i slobodu.

Na kraju, kako je prirodna nauka, saznajno-logički, teorijski  um  (za razliku filozofije, društvene nauke, praktično-moralnog uma) prvostepeno znanje, ako ono najbitnije u našem životu (jednu slobodnu vlastitost) ne samo da ne objašnjava, nego unapred isključuje i sam pokušaj objašnjavanja i svako konkretno, pojedinačno, slobodno živo svodi unapred na opšte i nužno neživo!

Savremena etika ili savremeno pozitivno pravo, takođe,  pokušavaju da po načelima pozitivne prirodne nauke i praktično-moralno područje: etiku i sve sudove vrednosti, pravni sistem i sve pravne zakone, politički sistem i sve političke oblike vladanja i odlučivanja, utemelji po transcendentalno–kritičkoj analitičkoj metodi pojma koji se proverava opažajem,  potvrđuje u okviru postojećeg: moralnog, pravnog, političkog iskustva.

U svakom slučaju, jedna takva etika koja svoja najopštija načela indukuje iz pojedinačnih, posebnih sudova vrednosti ne može nikako zvati metaetika. Niti pozitivno pravo, koje iz stvarnih zakona i pravnih običaje nekog naroda ili države po kojima se sudilo ili sudi,  izvodi naučni sistem prava,  metapravo, ni čista teorija prava, nego samo analitička mikroetika i analitičko mikropravo.

Ako po prvostepenoj empirističkoj, analitičkoj metodi iz vrednosnih sudova konkretnog moralnog iskustva izvodi najviše sudove vrednosti, etiku kao nauku, ili iz konkretnih pojedinačnih, posebnih zakona pozitivnog prava određenog poretka ustavi i najopštije zakone, ili iz konkretnih političkih oblika i odluka po kojima se vladalo i odlučivalo najviša politička načela političke nauke, to ne može nikako ne mogu biti biti: metaetika, metapravo, metapolitika....

Zapravo, ta naučna „metaetika“,  naučno „metapravo“,  naučna „metapolitika“... upravo po principima pozitivne nauke u okiuru moralnog, pravnog, političkog iskustva odriče svaku metafizičku osnovu praktičnog uma i nasuprot bilo  kakve metafizičke osnove: etike, prava, politike, to jest, neke sintetičke, deduktivne celovite teorije u osnovi moralne, pravne ili političke filozofiju, kao u  Kantovoj: Kritici praktičnog uma, ili u Zasnivanju metafizike morala, sav moral i sudove vrednosti, kao i sistem prava i sve pravne zakone ili politički sistem i sve načine vladanja i odlučivanja sagledava iz konkretnog pravnog ili političkog iskustva.

Prema tome, to ne može nikako biti nekakva sintetička (deduktivna) metaetika, makroetika, nego samo empirijska, induktivna analitička mikroetika...

Zapravo, metaetika ima utemeljenje samo u Platonovom jedinstvu sve praktične i teorijske filozofije u najvišoj ideji dobra, ili u Kantovom postavljanju saznajno-pojavnog teorijskog uma ispod  suštinskog praktično- moralnog, ili u meta-osnovi morala  tradicionalnih religija u transcendentnom Bogu.[11]

 

KOMENTAR 1

 

Savremena teorija pozitivnog prava iz postojećih zakona ili običajnog prava nekog naroda ili države po kojima se sudilo i sudi, pokušava iz svog analitičkog stanovišta da utemelji „čistu teoriju  prava“[12], koja ne zavisi od različitosti: politike, religije, filozofije, psihologije, kulture, ili od različitosti morala.

Međutim  jedno takvo to stanovište „čiste teorije prava“ je unapred protivurečno, jer pozitivno pravo postojećeg pravnog poretka (stvarnih zakona ili običajnog prava po kojima se sudilo ili sudi) uvek uključuje neku religioznu,  političku,  ekonomsku, kulturnu, filozofsku, psihološku osnovu tog naroda, države, a sa  njima nužno u osnovi "čiste" pravne volje u  poretku postojećih zakona ili pravnih običaja  neko moralno stanovište.

Upravo su stvarno,  pozitivno  pravo i običaji određenog naroda, države po kojima se sudilo ili sudi stvarni i pozitivni  što se ne mogu odvojiti od svekolikog iskustva tog naroda, države: njegove pozitive: politike, ekonomije, religije, filozofije, psihologije, kulture, istorije.... 

Takođe, kako se takvi pozitivni zakoni i postojeći pravni običaji po kojima se sudilo ili sudi razlikuju od države do države, od naroda  do naroda, pa čak i okviru istog naroda i države u različitim periodima, tj. uvek  zavise od: političkih oblika, ekonomskih interesa, kulturnih obrzaca, nivoa obrazovanja, religioznih verovanja tih naroda ili država, jedno takvo  pozitivno-pravno stanovište nikako se ne može zvati „čista teorija prava“. 

 

 KOMENTAR 2

 

Prvostepen Kantov nauk čovečanstvu  je da su opšti nužni zakoni prirodne nauke pojavna strana stvari, i da su zato podređeni zakonima slobode praktično–moralnog uma i njegovim noumenalim idejama.

Ipak,  suština Kantovog okreta nije u tome da se stvari okreću oko naših saznajnih moći,  već da se jedinstvo praznih saznajnih forme i slepih sadržaja u subjektivno-objektivnom pojavnom saznanju, okreće oko supstancijalne volje praktično-moralnog uma i njegovih nadsaznajnih, nadopažajnih ideja.

Ako je teorijski um pojavna strana stvari, a praktično-moralni suštinska strana stvari, prvostepeni okret  se očigledno ne izvršava u saznajno-teorijskom pojavnom umu, nego u nadsaznajnom, praktično–moralnom. I zato Kant u predgovoru Kritike čistog uma kaže: „Ja sam uništio znanje da bih dobio mesta za veru“.

I sve kasnije  filozofije se opredeljuju prema tome da li je  za njih suštinski okret u saznajno-kritičkom, teorijskom umu, ili onaj nadsaznajni samokritički, u praktično moralnom umu.[13]

U svakom slučaju, prvostepena subjektivnost pre sve objektivnosti, pre sve metafizike  teorijskog uma ili kritičke osnove čistog razuma i čistog opažaja u osnovi pojavnog iskustva, data je, kod Kanta, kroz nadopažajnu, nadsaznajnu slobodnu volju samokritičnog praktično moralnog uma (metafiziku morala) i njegove noumenalne ideje.

Prvostepeno „meta“ za Kanta, nije u onome: šta je, koliko je, u kom odnosu, je, kakvo je nešto u okviru saznajno-pojavnog uma, nego u onom kako postati i ostati čovek iz suštinskog  praktično-moralnog uma. Svako šta je, koliko je, kakvo je, i kom odnosu je nešto izvan nas i u nama samima  je u službi onoga nadsaznajnog, nadopažajnog zašto je nešto a ne ništa, i kako biti i ostati čovek kroz meta-etičku,  sintetičku, deduktivnu, praktično-moralnu, suštinsku stranu stvari.  

 

---

[1]  „Dijalektički je onaj silogizam koji zaključuje na osnovu verovatnih premisa.“ (Aristotel, Organon, Kultura, Beograd, 1970, str.  371.) „Dijalektički dokazi postaju iz propozicija, dok su  dok su predmeti silogizama problemi.“ (Isto.  str.  374.)“Postoji još jedna korist [dijalektike] koja se tiče prvih principa svake nauke. Naime, nemoguće je zaključivati o njima na osnovu principa svojstvenih jednoj datoj nauci, pošto su principi prvi elementi svega ostalog. Njih nužnim načinom treba objasniti samo pomoću verovatnih mišljenja, koja se tiču svakog od njih. To je svojstvena ili najvlastitija dužnost dijalektike. Jer zbog njene istraživačke veštine, ona nam krči put ka principima svih ispitivanja  [nauka].“^[8]. (isto, str. 373). Više o ovom temi pogledati na ovom dajtu u radu: Aristotelovi prvi principi i dijalektika

[2] Dekart, sa svojom analitičkom geometrijom, nije samo preteča linearne algebre, nego i indirektno i Hilbertove  teorije n prostora u osnovi funkcionalne analize. Njegovo prevođenje  geometrije u aritmetiku, ili prostora u tačku kroz ravan, duž, pravu je početak savršenijeg prevođenja pojmova, sudove nauke, veličina fizike u matematičke obrazce, što je osnova ne samo buduće matematičke fizike, nego indirektno i kasnije matematičke logike i budućeg programiranja. 

^[3]Imanuel Kant, Kritika čistog uma, Bigz,  1976,  , str. 137.

[4]  Isto,  Predgovor drugom izdanju, str. 17

[5] Isto,   Napomena, str 104.

[6] Sa tzv. "glavnim" pitanjem sve filozofije: "šta je čovek", Kant suštinsku čistu volju praktično-moralnog uma  ponovo svodi na saznajno-teorijski um; a zapravo je tačno  sasvim obrnuto: svako pitanje–odgovor saznajno-pojavnog  uma, pa i pitanje: šta je čovek, već podrazumeva nadsaznajnu istu vlastitost suštinskog praktično-moralnog uma!

[7] Vidi: Imanuel Kant, Kritika čistog uma, Bigz,  1976,  sr. 103.

[8] Kao što savremena nauka potire najvišu svrhu u prirodi, ili savremena politika ideal najvišeg dobra u državi, tako savremena umetnost odbacuje ideal lepote u duši i dobra u zajednici. Liberalizam umetnosti po sebi ne relativizuje samo svaki moralni i svaki estetski okvir nego sa postmodernizmom ili konzumentskom kulturom sve više naglašava estetiku ružnog, umeće destrukcije ličnosti i zajednice i filozofiju apsurda. Sa negativnim junacima i idealima, savremena umetnost, zapravo, pokorava duše ljudi, onospoljašnje  političko, ekonomsko, finansijsko porobljavanje sprovodi do  kraja. Zato Platon u Zakonima kaže da kada spoljašnji neprijatelj pokori državu,  ljudi čekaju  trenutak da ojačaju i smišljaju način da se oslobode, a kada onaj mnogo jači unutrašnji neprijatelj  sa  lošom muzikom (uopšte, lošom umetnošću, sa negativnim junacima i idealima), pokori dušu, tu više pomoći nema. Kada u duši nema unutrašnjih idela, tu više nema otpora ... To sve veće naglašavanje negativnih heroja zla, destrukcije, sa krajnostima potrošačke kulture ili filozofije apsurda, ne samo da   sve više pasivizuje ljude, smanjuje u njihovim dušama otpor prema laži, zlu, nego i marginalizuje nutrašnju lepotu, i duhovno bogatstvo koje stoji daleko ispred svakog  spoljašnjeg bogatstva i spoljašnje lepote.

[9] Pogledati na ovom sajtu radove:Šeling Niče, Hajdeger i prvo izdanje Kritike čistog uma; Kritika moći suđenja i prvo izdanje Kritike čistog uma; Kritika moći suđenja i Kritika čistog uma. 

[10] „Ljudi su izmisli ono što su nazvali slobodnom voljom“ (Džon Stjuart Mil, Kultura, Beograd, 1960, str. 62)...“Mi često jednu stvar želimo zato što je hoćemo umesto da je hoćemo zato  što je želimo“ (isto, str. 44). To je nastavak klasične empirističke postavke,  koja se sve apstraktne ideje svode na konkretne opažaje,  apstraktnu slobodnu volju na konkretne želje,  apstraktni moral na konkretne zakone po kojima se sudilo i sudi. Po pitanju prvenstva između liberalizma (slobode) i utilitarizma (korisnosti),  Mil se, nasuprot  „apstraktne“ slobodne volje, sa ovim rečima, očigledno, opredeljuje za konkretnu želju.  Međutim:  ko će to da odredi šta će neko (konkretno) želeti, ako ne čovek sam; tačnije njegova slobodna volja? A ona se, opet,  ne može svesti ni na jednu konkretnu želju, nego se upravo mora pretpostaviti za svaku konkretnu želju! Inače se razum, um (kao kod Hjuma), svodi na instinktivnost,  sloboda na nužnost, duša na telo, čovek na životinjstvo.

[11] Iako se glavna Spinozina knjiga zove Etika, što na prvi pogled liči kao da je njegova metafizika zadata iz njekakve metaetike, zapravo je sasvim suprotno: svaka je praktično-moralna hipotetička metafizička osnova etike (metaetike), zapravo podređena starijoj  saznajno-logičkoj metafizici. I njegova Etika u potpunosti stoji nasuprot transcendentne osnove vrednosti; dobra naspram zla, pravde naspram nepravde, istine naspram laži u judeo-hrišćanskoj religiji. To jest,. nije ontologija podređena etici u transcendentnoj religiji, nego su svi vrednosni sudovi, sva  etika, podređeni imanentnoj ontologiji. Iako su kod Hegela i moral i običajno pravo mogući samo po osnovi apsolutnog duha iz religije, ta religiozna osnova morala i običajnog prava u: porodici, državi... je podređena  samosaznanju apsolutnog pojma,  prvobivstvenoj  logičkoj istini.   

[12] Osnivač Čiste teorije prava je Hans Kenzel.

[13] Videti na ovom sajtu rad: Filozofija i prirodna nauka.